W dniu 12 stycznia 2016 r. na posiedzenie rządu trafił projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, przewidujący gruntowne zmiany przepisów prawa karnego procesowego zmierzające w znacznej mierze do przywrócenia rozwiązań prawnych, które obowiązywały przed dniem 1 lipca 2015 r., w którym weszły w życie przepisy zawarte w dwóch wielkich nowelizacjach kodeksu postępowania karnego z września 2013 r. oraz lutego 2015 r.
Do projektu przesłanego do Krajowej Rady Radców Prawnych, w ramach prac Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji, została sporządzona opinia dotycząca propozycji zmian przepisów procedury karnej, przewidzianych we wskazanym projekcie.
W opinii zakwestionowano ideę gruntownych zmian procesu karnego, przede wszystkim zmiany modelu procedowania na rozprawie głównej, zwracając uwagę, że w trosce o dobre prawo należałoby odłożyć tego typu zmiany do czasu, aż okrzepną w praktyce zmiany wprowadzone w drodze wymienionych nowelizacji i stanie się możliwe zdiagnozowanie rzeczywistych problemów wyłaniających się na gruncie praktycznego funkcjonowania wprowadzonych za ich pośrednictwem przepisów.
Z krytyczną oceną spotkało się podstawowe założenie projektu, przewidujące powrót do inkwizycyjnego modelu rozprawy głównej, dla którego znamienna była ujawniająca się w wymiarze praktycznym dysproporcja pomiędzy pasywnością oskarżyciela i obrony oraz hiperaktywnością sądu i przewodniczącego składu orzekającego w toku postępowania dowodowego na rozprawie głównej. W opinii zwrócono uwagę, że aktywność dowodowa sądu na rozprawie głównej, oznaczająca włączenie się w spór prawny, który toczą strony, stawia pod znakiem zapytania bezstronność sądu, wymagającą zachowania dystansu do sprawy i przełamuje fundamentalny we współczesnym procesie karnym podział ról procesowych pomiędzy sądem, oskarżycielem i obroną.
Opinia zawiera ponadto negatywną ocenę propozycji uchylenia przepisu przewidującego uprawnienie oskarżonego do korzystania z pomocy obrońcy z urzędu, jeżeli tylko zwróci się z wnioskiem o jego wyznaczenie. W realiach inkwizycyjnego modelu procesu karnego, w których – jak uczy praktyka – sąd wykazuje aktywność dowodową z reguły po stronie oskarżenia przedstawiona zmiana prowadzi do istotnego ograniczenia prawa oskarżonego do realnej obrony.
Z pozytywną oceną spotkały się propozycje zmian w obszarze prawa karnego materialnego, związane ściśle z konsensualnym zakończeniem procesu karnego.
Pełny tekst opinii do pobrania poniżej: