W dniu 30 września 2021 r. Ośrodek Badań Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych przygotował opinię w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw z dnia 16 września 2021 r.
Omawiany projekt przewiduje szeroki zakres zmian ustawy karnej, obejmujący zarówno rozwiązania prawne zawarte w jej części ogólnej, jak i uregulowania części szczególnej tej ustawy. Realizacja w tym zakresie założenia zwiększenia stopnia represyjności prawa karnego ma charakter trójstopniowy. Ekspert wskazuje, iż po pierwsze dotyczy surowości sankcji karnych i konstrukcji poszczególnych typów czynów zabronionych. Drugi stopień połączono z istotnym rozbudowaniem i przemodelowaniem instytucji nadzwyczajnego obostrzenia kary. Trzeci stopień stanowią zmiany w ogólnych dyrektywach wymiaru kary nastawione w istocie na wymuszenie w praktyce wyboru surowszej reakcji karnej. Wzgląd na rozległość tych zmian i kilkustopniowe zwiększenie represyjności prawa karnego pogłębia jedynie podniesione w opinii zastrzeżenia dotyczące zasadniczego założenia analizowanego projektu.
W załączonej opinii znajdują się szczegółowe uwagi, krytyczne w konkluzji. Jednocześnie Ekspert Ośrodka odnosząc się tylko do proponowanych zmian ustawy karnej, stwierdził, że zarówno na założeniach leżących u podłoża poddanego analizie projektu, jak i większości proponowanych rozwiązań prawnych, służących urzeczywistnieniu tych założeń, ciąży myślenie kategoriami restrykcyjnej polityki karnej, upatrującej skuteczności w zwalczaniu przestępczości w odwecie i odstraszaniu opartym na surowości reakcji karnej. Nie jest to w Naszej Opinii właściwy kierunek polityki karnej. Nie tylko dlatego, że jego obranie nie jest dostatecznie poparte analizami dynamiki i struktury przestępczości, które dostarczałyby mu uprawomocnienia, ale także z tego względu, że wiedzie on niejednokrotnie do propozycji rozwiązań, które są niemożliwe do zaakceptowania z punktu widzenia zakotwiczonej w płaszczyźnie konstytucyjnej zasady proporcjonalnej reakcji karnej. Nie wydaje się również, aby w tym kierunku można było upatrywać optymalnej reakcji karnej, hołdującej racjonalnemu założeniu dążenia do wzmocnienia ochrony prawnokarnej dla potrzeb zapewnienia bezpieczeństwa i porządku prawnego w tych wypadkach, w których przy pomocy innego instrumentarium niż prawnokarne nie jest to możliwe i zarazem dyktują to przyjmujące realny kształt zagrożenia dla tego bezpieczeństwa i porządku, a nie społeczne poczucie co do występowania takich zagrożeń i odpowiadające mu, niejednokrotnie wyraźnie populistyczne, oczekiwania i postulaty co do zaostrzenia polityki karnej.
Nie można także zgodzić się z ograniczeniem swobodnego uznania sądu w zakresie wymiaru kary, ujawniającym się w sposób jaskrawy na gruncie wielu szczegółowych rozwiązań przedstawionych w opiniowanym projekcie. Projektodawca zamiast wykazać dbałość o wzmocnienie zaufania do sądowego wymiaru sprawiedliwości, w gruncie rzeczy w drodze forsowanych regulacji prawnych zdaje się wyrażać brak po jego stronie takiego zaufania, narzucając w rezultacie sądom i sędziom szereg mechanizmów i miar, wedle których powinna być wymierzana kara za przestępstwo. Ekspert wskazuje, iż w kontekście projektowanych zmian ograniczających swobodną ocenę sądu przy wymiarze kary, wartym jest podkreślenie, że prawdziwy i prawidłowy wymiar sprawiedliwości karnej, hołdujący wartościom i standardom wyrażanym na płaszczyźnie konstytucyjnej i traktatowej, nie ma i mieć nie może nic wspólnego z mechanicznym i schematycznym stosowaniem prawa karnego.
Zapraszamy do zapoznania się z opinią Ośrodka, przywołującą myśl Cesare Beccariego , że nie w surowości kary i podporządkowanej jej zaostrzeniu reformie prawa karnego należy widzieć drogę do powstrzymania przestępczości, lecz w nieuchronności kary, której zapewnieniu powinna służyć – jak już wcześniej sygnalizowano. Nowoczesna reforma procesu karnego, powinna być oparta na założeniu odejścia od jego inkwizycyjnych barier przy jednoczesnym rozszerzeniu konsensualizmu procesowego.”
Stanowisko Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych