17 sierpnia 2021 r. Ośrodek Badań Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych przygotował opinię dotyczącą w sprawie projektu zmian ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia w zakresie dotyczącym momentu uzyskania statusu podejrzanego w procesie karnym oraz zapewnienia realnego dostępu do profesjonalnego przedstawiciela w sytuacji zatrzymania określonej osoby.
Przedmiotem niniejszej opinii jest poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Projekt przewiduje propozycje zmian wskazanych ustaw w dwóch zasadniczych aspektach, mianowicie podmiotów korzystających z prawa do obrony oraz dostępu do profesjonalnego przedstawiciela w sytuacji zatrzymania określonej osoby. Zmiany te są podporządkowane idei „rozszerzenia ochrony praw obywateli do obrony od pierwszych chwil toczącego się postępowania karnego”.
Przeprowadzenie oceny założeń legislacyjnych przyświecających opiniowanemu projektowi wymaga w pierwszym rzędzie przedstawienia i oceny obowiązującego stanu prawnego w podniesionych wyżej kwestiach, których dotyczą projektowane zmiany. W aspekcie podmiotowego zakresu prawa do obrony, mając na względzie ujęcie normatywne zasady prawa do obrony w art. 6 KPK oraz przepisy szczególne, w których znajdują uregulowanie uprawnienia podmiotów korzystających z tego prawa, można bez cienia wątpliwości stwierdzić, że w myśl przepisów ustawy karnoprocesowej prawo do obrony przysługuje oskarżonemu sensu largo. Oznacza to, że przysługuje ono oskarżonemu sensu stricto, a więc osobie, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobie, co do której prokurator złożył wniosek wskazany w art. 335 § 1 KPK (tzw. samodzielny wniosek o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy) lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego oraz – w zw. z treścią art. 71 § 1 KPK – podejrzanemu, czyli osobie, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydawania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Przyjmując inną optykę można stwierdzić, że na gruncie obowiązującej regulacji kodeksowej prawo do obrony przysługuje osobie, wobec której formalnie skierowano postępowanie i w związku z tym uzyskała status podejrzanego. Podmiotem tego prawa nie jest osoba podejrzana, wskazywana w Kodeksie postępowania karnego, np. w związku z zatrzymaniem (art. 244 § 1 KPK) czy przeszukaniem (art. 219 KPK), a więc osoba, co do której zachodzi wprawdzie przypuszczenie, że popełniła przestępstwo, ale nie wydano względem niej postanowienia o przedstawieniu zarzutów ani nie postawiono jej zarzutu w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Pozostawienie tej osoby poza kręgiem podmiotów korzystających z prawa do obrony nasuwa istotne zastrzeżenia z perspektywy zgodności uregulowań kodeksowych ze standardem prawa do obrony wynikającym z przepisów Konstytucji RP oraz Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Stanowisko Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych